Oleh: Muhammad Yazid Othman
Pengenalan
Bahasa Arab adalah merupakan
bahasa utama yang mana ia bukan sahaja merupakan bahasa utama kehidupan di
dunia tetapi ia juga merupakan bahasa di alam syurga. Bagi umat Islam bahasa
Arab menjadi begitu penting kerana ia merupakan bahasa al-Quran dan juga bahasa
Hadis yang menjadi sumber utama hukum-hakam di dalam Islam.
Bagi memahami bahasa Arab dengan
kefahaman yang betul maka seseorang itu perlulah menguasai kaedah-kaedah di
dalam bahasa tersebut. Ilmu Nahu adalah merupakan kaedah di dalam bahasa Arab yang
bertujuan mengelakkan berlakunya kesalahan di dalam penggunaan bahasa. Mungkin
sesetengah pihak menganggap remeh mengenai kesalahan di dalam penggunaan bahasa namun tidak ramai yang
menyedari bahawa kesalahan penggunaan bahasa Arab memberi kesan yang besar
terhadap umat Islam.
Antara kesan yang besar terhadap
umat Islam akibat kesalahan di dalam penggunaan bahasa Arab ialah ia akan
menyebabkan maksud sesuatu perkataan itu menjadi terpesong dari maksudnya yang
sebenar ia akan menjadi lebih buruk seandainya melibat ayat-ayat al-Quran dan
Hadis yang berkaitan Aqidah umat Islam.
Biografi Abu
Aswad al-Du’ali
Tiga tahun sebelum Nabi Muhammad
S.A.W. diangkat menjadi nabi lahirlah seorang tokoh yang terkenal di dalam ilmu
Nahu iaitu Abu Aswad al-Du’ali, beliau dari kalangan keturunan kinanah. Nama
penuh beliau ialah Zalim b. ‘Amru b. Sufyan b. Jandal b. Ya’mur b. Hils b.
Nufathah b. ‘Adiyy b. al-Du’al b. Bakr b. Kinanah.
Sungguhpun Abu Aswad al-Du’ali
lahir pada zaman Nabi Muhammad S.A.W. namun beliau bukanlah dari kalangan
sahabat Nabi Muhammad S.A.W. tetapi beliau adalah dari kalangan tabiin. Ini
adalah disebabkan beliau tidak pernah berjumpa dengan Nabi Muhammad S.A.W. Pada
zaman Khalifah Umar al-Khattab, Abu Aswad al-Du’ali telah berhijrah ke Basrah dan
menetap di sana. Sebuah masjid yang didirikan di sana dinamakan sempena nama beliau.
Hubungan Abu Aswad al-Du’ali dengan
Saidina Ali bin Abi Talib sangat rapat dan beliau akan sentiasa menyebelahi Ali
R.A di dalam apa jua situasi. Keakraban di antara Abu Aswad al-Du’ali dan juga
Ali R.A. menyebabkan Mu’awiyah telah cuba mengambil hati Abu Aswad al-Du’ali
untuk menyebelahinya namun disebabkan Abu Aswad al-Du’ali begitu setia dengan
Ali R.A. maka usaha Mu’awiyah untuk memujuk beliau telah gagal.
Abu Aswad al-Du’ali pernah keluar
berperang bersama-sama Ali R.A. di dalam peperangan al-Jamal dan Siffin. Ketika
di dalam peperangan al-Jamal, Abu Aswad al-Du’ali telah dihantar oleh gebenor
Basrah pada ketika itu iaitu Uthman b. Hanif untuk menjadi utusan perbincangan
manakala Abdullah b. Abbas pula pernah melantik Abu Aswad al-Du’ali untuk mengetuai
tentera Islam di dalam memerangi pihak Khawarij di kawasan Basrah.
Sumbangan Abu
Aswad al-Du’ali Di Dalam Ilmu Nahu Bahasa Arab
Ali R.A. adalah merupakan guru
kepada Abu Aswad al-Du’ali di mana Abu Aswad al-Du’ali telah mempelajari ilmu
Fiqh, al-Quran serta ilmu Nahu dari Ali R.A. mungkin disebabkan ini jugalah
menjadikan hubungan Abu Aswad al-Du’ali dengan Ali R.A. menjadi begitu
rapat. Selain menuntut ilmu dengan Ali
R.A. Abu Aswad al-Du’ali turut meriwayatkan hadis daripada beliau. Selain meriwayatkan
hadis daripada Ali R.A., Abu Aswad al-Du’ali juga ada meriwayatkan hadis
daripada Ibn Abbas, Ibn Mas’ud dan Abu Dhar al-Ghifari R.A.
Berkembangnya Islam menyebabkan berlaku
percampuran di antara orang Arab dan juga bangsa-bangsa lain yang bukan
berbangsa Arab (orang Ajam). Keadaan ini juga menyebabkan berlakunya
percampuran bahasa di antara orang Arab dan juga bukan Arab yang mengakibatkan kerosakan
di dalam bahasa Arab atau disebut lahn[1]
(
(لحن).
Situasi ini sekiranya dibiarkan akan memberi kesan buruk kepada bahasa Arab yang juga merupakan bahasa al-Quran dan juga bahasa Hadis. Prihatin dengan perkara ini maka Ali R.A. telah meminta Abu Aswad al-Du’ali untuk menyusun ilmu berkaitan Nahu. Kisah ini telah diriwayatkan di mana pada satu ketika Abu Aswad al-Du’ali telah datang mengadap Ali R.A. pada waktu itu terdapat lembaran kertas di tangan Ali R.A., Abu Aswad al-Du’ali pun bertanya kepada Ali R.A. tentang kertas tersebut.
Situasi ini sekiranya dibiarkan akan memberi kesan buruk kepada bahasa Arab yang juga merupakan bahasa al-Quran dan juga bahasa Hadis. Prihatin dengan perkara ini maka Ali R.A. telah meminta Abu Aswad al-Du’ali untuk menyusun ilmu berkaitan Nahu. Kisah ini telah diriwayatkan di mana pada satu ketika Abu Aswad al-Du’ali telah datang mengadap Ali R.A. pada waktu itu terdapat lembaran kertas di tangan Ali R.A., Abu Aswad al-Du’ali pun bertanya kepada Ali R.A. tentang kertas tersebut.
Kemudian Ali R.A. telah menjawab beliau
berhajat untuk menyusun mengenai bahasa Arab supaya ia boleh menjadi rujukan dan
panduan kepada orang-orang Arab yang mana bahasanya telah tercemar akibat
pergaulan dan percampuran mereka dengan orang-orang yang bukan berbangsa Arab.
Setelah itu Ali bin Abi Talib R.A. telah meminta Abu Aswad al-Du’ali untuk
meneruskan tugas tersebut. Maka Abu Aswad al-Du’ali menjalankan tugas yang
telah diarahkan oleh Saidina Ali R.A. di dalam menyusun kaedah Nahu demi menjaga keaslian
bahasa Arab dari tercemar dan rosak. Kisah ini adalah merupakan hujjah yang
mengaitkan Abu Aswad al-Du’ali sebagai tokoh pengasas ilmu Nahu.
Meletakkan Titik Pada Huruf al-Quran
Selain terlibat menyumbang bakti di
dalam penyusunan kaedah Nahu bahasa Arab, Abu Aswad al-Du’ali juga terlibat di
dalam meletakkan titik / nuqat pada huruf-huruf di dalam bahasa Arab /
ayat-ayat al-Quran. Tulisan atau huruf-huruf bahasa Arab / ayat-ayat al-Quran yang
mempunyai titik seperti yang kita lihat pada zaman ini pada asalnya huruf-huruf
tersebut tidak mempunyai titik tetapi ia ditambah kemudian. Arahan untuk
meletakkan titik / nuqat pada huruf Hijaiyah telah dibuat oleh Ziad bin Abu
Ziad seorang pemimpin Basrah pada zaman pemerintahan Khalifah Mu’awiyah bin Abu
Sufian.
Penutup
Abu Aswad al-Du’ali yang datang
dari keturunan Kinanah memberi telah kelebihan kepada beliau sebagai individu
yang fasih di dalam bahasa Arab. Kelebihan yang dimiliki oleh beliau telah
menarik perhatian pemerintah pada zamannya untuk diberi kepercayaan di dalam
urusan yang berkaitan bahasa.
Ketokohan Abu Aswad al-Du’ali di
dalam bidang bahasa Arab turut telah melahirkan murid-murid di dalam bidang
bahasa Arab. Antara murid-murid beliau adalah, Abdul Rahman b. Hurmuz, Nasr b.
‘Asim, Yahya b. Ya’mur, ‘Ata b. Abu al-Aswad, ‘Anbasah b. Ma’dan, Maymun al-Aqran,
Qatadah b. Du’amah, Abu Nawfal b. Abu ‘Aqrab, Sa’d b. Syaddad dan lain-lain.
Setelah sekian lama menabur bakti
di dalam ilmu bahasa Arab akhirnya pada tahun 69 Hijrah Abu Aswad al-Du’ali telah meninggal dunia di
Basrah pada usia 85 tahun akibat penyakit taun. Abu Aswad al-Du’ali telah
meninggalkan empat orang zuriat iaitu ‘Ata dan Harb berserta dua orang anak
perempuan.
Sesungguhnya jasa-jasa beliau
dalam pengasasan ilmu Nahu Arab tercatat di dalam sejarah pengajian ilmu bahasa Arab dan
akan terus dikenang selamanya.
Rujukan
Abu Mardhiyah.Tajwid Al-Quran, Qiraat ‘Aashim – Riwayat Hafsh Toriq al-Syatibi Jilid 1 & 2. 2007. Kuala Lumpur:
Al-Jenderaki Enterprise
Kamus Dewan Edisi Keempat.2007. Kuala Lumpur:Dewan Bahasa dan Pustaka.
Kamarul Shukri Mat Teh. Perkembangan Awal Nahu Arab. 2010. Kuala Lumpur:Dewan Bahasa dan Pustaka.
[1] Lahn bermaksud
kesalahan di dalam meletakkan baris atau irab pada perkataan atau sebutan di
dalam bahasa Arab
dalam bahasa Arab